Op een zaterdag in september waren de deelnemers van de Schouwgroep Meinerswijk uitgenodigd om rond de steenfabriek te helpen met het dunnen van meidoorns om zo de zeldzame flora ruimte te geven. De gemeente zorgde voor goed gereedschap, koffie met koek en een stevige lunch na afloop. Iedereen – en dat waren er veel want IVN was met een grote delegatie gekomen – heeft lopen zagen, knippen en slepen van jewelste. De struiken hebben we afgezaagd bij de grond. Ook enkele bestuursleden van VVM staken de handen uit de mouwen onder het mom van ‘Geen woorden (deze keer) maar daden!’
Prachtig beeld in onze uiterwaarden
De meidoorn heeft een voorkeur voor vochtige en voedselrijke gronden. Dus geen wonder dat we in Meinerswijk veel meidoorns aantreffen. Elk voorjaar in mei – vandaar de naam meidoorn – zien we hem overal in bloei staan Sommige struiken lijken op een fontein die witte bloemen spuit. Een prachtig beeld in onze uiterwaarden. Kortom, de moeite waard om ons eens nader in deze struik te verdiepen.
Drie soorten in Nederland
De meidoorn (Crataegus) – ook wel haagdoorn of witte doorn genoemd – is lid van de rozenfamilie. Hieronder vallen bijvoorbeeld ook de krentenboom, sleedoorn en lijsterbes. Ze komen allemaal voor op het hele noordelijk halfrond. De meidoorn kent enkele honderden soorten maar in Nederland komen slechts drie soorten van nature voor: de eenstijlige, de tweestijlige en de koraalmeidoorn. Deze kunnen onderling ook kruisen dus er komen ook bastaarden voor.
De eenstijlige meidoorn komt in ons rivierengebied het meeste voor. De tweestijlige meidoorn komt voornamelijk voor in West- en Midden-Europa. Hij heeft een voorkeur voor lichte bossen, bosranden en struwelen en is in Nederland zeldzaam. De koraalmeidoorn komt vooral voor in naald- en loofbossen en is in Nederland zeer zeldzaam. Dus in Meinerswijk zullen we hem niet snel tegenkomen.
Onderlinge verschillen
De tweestijlige meidoorn bloeit enkele weken vroeger dan de eenstijlige meidoorn. Beide soorten lijken op elkaar maar er zijn ook duidelijke verschillen. De eenstijlige wordt meestal een meter of vijf hoog maar kan bij uitzondering ook de tien meter halen. Het blad van deze meidoorn is herkenbaar aan de veervormige bladeren met diepe insnijdingen. De witte bloem heeft slechts één stijl en de vrucht heeft dus ook slechts één zaad.
De tweestijlige meidoorn blijft kleiner en heeft bladeren die glanzen, minder veervormig en niet diep ingesneden zijn. De bloem heeft meerdere stijlen (meestal twee of drie) en dus ook bessen die meerdere zaden bevatten.
De koraalmeidoorn komt voor als kleine struik of boom en onderscheidt zich vooral door de bijna cilindervormige bessen met één zaad.
Koraalmeidoorn
Eenstijlige meidoorn
De bessen als voedselbron
De meidoorn heeft een taai dicht takkengestel met doorns. Dit maakt de struik geliefd bij kleinere vogels om in te schuilen en te nestelen. In de herfst vormen de bessen een voedselbron voor allerlei vogels zoals de kramsvogel, de pestvogel en de koperwiek.
De bessen van de meidoorn zijn tussen half september en half november rijp en zijn ook voor ons eetbaar. Maar ze hebben weinig smaak en zijn melig van structuur. De bessen worden wel gebruikt in compote en jam. Zoals bij alle wilde bessen is het aandeel vlees ten opzichte van zaad echter beperkt. Je hebt dus veel bessen nodig voor een beetje compote. De bessen schijnen in de Eerste Wereldoorlog gebruikt te zijn voor het maken van surrogaat-koffie.
Overige toepassingen
De een- en tweestijlige meidoorn wordt een medicinale werking toegeschreven. Een aftreksel van de gedroogde bloemen of van verse of gedroogde bessen wordt aanbevolen tegen hoge bloeddruk. Een compote van vruchten zou helpen tegen diarree en opvliegers in de overgang (zie verder Elseviersgids van eetbare en geneeskrachtige planten; dr E. Launert).
Het hout werd wel gebruikt voor houtdraaiwerk en in de molenbouw (tandwielen en raderen) vanwege de slijtvastheid. Ook werden de meidoorns aangeplant ter bescherming van forten en andere veldversterkingen. De opkomst van het prikkeldraad heeft niet alleen gezorgd voor het verdwijnen van de cowboy maar ook voor de teruggang van de meidoornhaag.
De meidoorn werd in het verleden aangeplant in de vorm van hagen als afrastering voor het vee. In deze meidoornhagen vind je soms hele dikke stammen waaruit blijkt dat meidoorns zeer oud kunnen worden. Men denkt tot honderden jaren. Een mooie traditie is het Nederlands kampioenschap Maasheggenvlechten, georganiseerd door Stichting Landschapsbeheer Boxmeer. In vroeger tijden werden de verticale meidoorntakken gespleten en in horizontale richting vervlochten tot een dichtere haag om een betere hindernis te vormen voor het vee. Inmiddels is het heggenvlechten zelfs erkend als immaterieel UNESCO-werelderfgoed.
Gelukkig laat de natuur zich niet zomaar beteugelen en zorgen de vogels ervoor dat de meidoorn altijd wel weer tevoorschijn komt!
Bronnen
- Bomenstichting
- Launert, E. 1981. Elseviersgids van eetbare en geneeskrachtige planten. Uitgeverij: Elsevier Amsterdam/Brussel.
- Mitchell, A. en Wiersma, J.H., 1982. Bomen: kennen en herkennen. Uitgeverij Zomer en Keuning Ede/Antwerpen.
- Giesen, Bennie, 2011. Meidoorn. In: Fructus 2011 nr 4, pp 6-14.
- aaenmaas.nl
Angelo Sarabèr, voorzitter van Vrienden van Meinerswijk
Koperwiek doet zich in Meinerswijk tegoed aan de bessen van de meidoorn