De meesten van ons hebben er ongetwijfeld overheen gelopen; het doorlaatwerk van Meinerswijk. Een bijzondere geschiedenis die teruggaat naar de jaren dertig van de vorige eeuw.
In 1932 werd door de landelijke overheid toestemming verleend om een deel van de winterbedding van de Nederrijn in te dijken (bron: Burger en Visser. De ware geschiedenis van de doorlaatbrug Meinerswijk. In: Arnhems Historisch tijdschrift 2011/2). In dit gebied kon de gemeente Arnhem de wijk Malburgen gaan realiseren. Er moesten daarom nieuwe winterdijken aangelegd worden om Malburgen ook bij hoog water droog te houden.
Omdat dit de doorstroming van de Nederrijn verminderde (ook door de aanleg van de Rijnbrug), eiste Rijkswaterstaat dat dit gecompenseerd zou worden door een zogenaamde groene rivier aan te leggen. Een groene rivier is een extra bedding voor de rivier die alleen bij hoogwater in werking treedt. Er moesten daarom wel obstakels voor de doorstroming verwijderd worden. Aan de oostzijde werd de Eldensche Dijk deels vervangen door een doorlaatwerk.
In feite heeft het doorlaatwerk twee functies: voor lokaal verkeer en om zo nodig de groene rivier af te sluiten. Dit betreft dan niet het hoogwater in de winter maar het hoogwater dat soms in de zomer voorkomt. In die periode loopt het vee van de boeren in de wei en wordt de klei gewonnen voor de baksteenproductie. Het water van de rivier kan echter via de westzijde Meinerswijk binnenstromen en daarom moest ook hier een doorlaatwerk komen.
Hoewel we geen opnamen hebben van het oude doorlaatwerk mogen we aannemen dat deze qua ontwerp gelijkenis vertoont met het oostelijk werk, zij het dat er geen rijweg overheen liep.
Het doorlaatwerk met het liergebouw erop, ingeklemd tussen de oude overlaat van de IJssellinie
Bij de aanleg van de IJssellinie begin jaren vijftig werd het doorlaatwerk aan de westzijde afgebroken en door een overlaat vervangen. Een overlaat is een dijk die ontworpen is om water tot zekere hoogte te keren. Daarboven dient het water over de overlaat te kunnen stromen zonder dat deze beschadigd raakt. De vraag rijst natuurlijk of men dit niet met het bestaande doorlaatwerk had kunnen realiseren. Waarschijnlijk vanwege de kwetsbaarheid voor luchtaanvallen heeft men besloten dit werk af te breken. Aan de oostzijde van Meinerswijk werd het doorlaatwerk intact gelaten maar werd er een overlaat aangelegd ten westen van en parallel aan dit doorlaatwerk.
In 1964 werd besloten de IJssellinie geen onderdeel meer te laten zijn van de verdediging van Nederland of onderdeel van de NAVO-strategie. Bij het ontmantelen van de IJssellinie werden de werken die een belemmering vormden voor de waterhuishouding verwijderd. Werken die dit niet waren, werden meestal gelaten voor wat ze zijn. Met betrekking tot de overlaat werd besloten deze te verwijderen en te vervangen door een nieuw doorlaatwerk.
Op 21 april 1966 werd het contract met bestek voor de realisatie van het nieuwe doorlaatwerk getekend tussen de firma N.V. Bruil Arnhem en Rijkswaterstaat Dienst Speciale Werken (bron: Dienst Speciale Werken, Rijkswaterstaat (archiefnummer Nationaal Archief 2.16.03.371-372). Het ging om een bedrag van fl 432.750,=. Dit zou nu circa 1,4 miljoen euro zijn.
De overlaat diende te worden verwijderd ter plaatse van de groene rivier en daar vervangen te worden door het nieuw te bouwen doorlaatwerk. Aan weerszijden ligt het doorlaatwerk dus ingeklemd in de overlaat van de IJssellinie.
Onder dit contract viel ook het slopen van de asfaltbekleding van de overlaat, het trekken van de bijbehorende damwand, de bouw van geleidingsmuren aan beide kopse zijden van het doorlaatwerk, het bouwen van het lierhuis en het vervaardigen en aanbrengen van schuiven en lierwagen. De deadline was half oktober 1966. Het bestek bevatte geen uitgebreide berekeningen en bouwtekeningen. Het was aan de aannemer om deze uit te voeren.
Figuur 1: Bestekstekening te realiseren doorlaatwerk (bron: Dienst Speciale Werken, Rijkswaterstaat, archiefnummer Nationaal Archief: 2.16.03.371-372)
Figuur 1 laat een van de bestekstekeningen zien. Aan de rechterzijde is de overlaat met een damwand aanwezig. Het is niet duidelijk hoe en wanneer deze aangebracht is. Daarnaast staat het nieuw te bouwen doorlaatwerk. Zelfs de lierwagen om de schuiven te heffen en neer te laten is er in opgenomen. Ook is te zien dat de fundering van het oude doorlaatwerk nog aanwezig is en hier het nieuwe doorlaatwerk op gebouwd wordt. Te zien is dat sommige pijlers iets verschoven geplaatst zijn ten opzichte van de oude onderfundering.
Tijdens de aanleg van het doorlaatwerk zijn foto’s gemaakt (bron: Stichting Menno van Coehoorn). Op de eerste foto is te zien dat een deel van de pijlers nog in de bekisting staat, een deel van de bekisting is reeds verwijderd. Op de foto daarna zijn alle pijlers ontkist en is de wapening zichtbaar die in de nog te storten brug wordt opgenomen voor een goede verbinding tussen beide. Ook is zichtbaar dat de overlaat een verticale wand heeft die op diverse plaatsen met schuine balken gestut is. Op de derde en vierde foto is de bekisting voor de brug aangebracht en wordt het beton gestort.
Foto 1: de aanleg van de pijlers van het doorlaatwerk
Foto 2: de ontkiste pijlers van het doorlaatwerk
Foto 3: het storten van het beton voor de brug
Foto 4: het storten van het beton voor de brug
Sinds de jaren negentig wordt het doorlaatwerk niet meer gebruikt om water te keren. Het heeft echter nog steeds een functie bij hoogwater als verbindingsbrug naar de woningen in Meinerswijk. Niet alleen voetgangers en fietsers maken gebruik van het doorlaatwerk, men heeft ook meegemaakt dat een auto er op probeerde te rijden en dat een kalfje halverwege kwam en niet meer voor- of achteruit durfde.
Het gebouwtje op het doorlaatwerk is dus bedoeld voor de stalling van de lierwagen. Maar staat deze er nog? Dat kunt u lezen in deel 2.
Angelo Sarabèr, voorzitter Vrienden van Meinerswijk